Bizimlə əlaqə

Azərbaycan

Şərq Tərəfdaşlığı Sammiti öncəsi Aİ-Azərbaycan münasibətlərinin araşdırılması

Paylaş:

Nəşr

on

Razılaşdığınız şəkildə məzmun təmin etmək və sizin haqqınızda anlayışımızı yaxşılaşdırmaq üçün qeydiyyatınızı istifadə edirik. İstənilən vaxt abunəlikdən çıxa bilərsiniz.

On D.dekabrın 15-də Brüsseldə Aİ və Şərq Tərəfdaşlığı (ŞT) ölkələri liderlərinin altıncı sammiti keçiriləcək - bu blok və onun şərq üzvləri arasında 2017-ci ildən bəri ilk rəsmi sammit olacaq. Tərəflər arasında münasibətlər müxtəlif yollarla inkişaf edib EaP on iki il əvvəl – Vasif Hüseynov yazır

 Azərbaycan üçün qarşıdakı görüş ölkənin ərazi bütövlüyünü bərpa edən 44 günlük Qarabağ müharibəsində (27 sentyabr – 10 noyabr 2020-ci il) Ermənistan üzərində qətiyyətli qələbədən sonra ilk sammit olacaq. Bu, həm də ölkənin Aİ ilə münasibətlərinin gələcəyi və yəqin ki, tərəflərin bir neçə ildir danışıqlar apardığı yeni çərçivə sazişinin layihəsi haqqında danışmaq üçün mühüm fürsət olacaq.

2010-cu ildə Aİ tərəfindən ŞT ölkələri üçün yeni tipli hüquqi baza, yəni Assosiasiya Sazişi (AA) təklif edilmişdir. Azərbaycan hökuməti əvvəlcə Aİ ilə Aİ ilə danışıqlara başlasa da, 2013-cü ildə təklifin Aİ mərkəzli xarakterini tənqid edərək, bunun əleyhinə qərar verib. Bakı Aİ ilə münasibətlərinin strateji və bərabərhüquqlu xarakterini poza biləcək istənilən sazişə qarşı olduğunu bəyan edib. AA əvəzinə Azərbaycan hökuməti Azərbaycanın maraq və məqsədlərinə daha yaxşı uyğunlaşacaq iki alternativ çərçivə təklif etdi. Bakının ilk təşəbbüsü, 2013-cü ildə təklif edilən Strateji Müasirləşdirmə Tərəfdaşlığı (SMP) hüquqi cəhətdən məcburi olmayacaq (AA-nın əksinə), 1996-cı il Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq Sazişini (TƏM) münasibətlərin hüquqi əsası kimi qorumaq, siyasi cəhətdən istisna etmək mübahisəli məsələlər və Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ilə bağlı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün açıq şəkildə qeyd edilməsi.

Aİ SMP-ni rədd etsə də, 2015-ci ildə ŞT-nin Riqa Sammitində Azərbaycan hökumətinin təşəbbüsü ilə irəli sürülmüş ikinci təklif – Strateji Tərəfdaşlıq Sazişi üçün daha məqbul bir ton nümayiş etdirdi. 2016-cı ilin noyabrında Avropa Xarici Fəaliyyət Xidməti (EEAS) AB Şurasında üzv dövlətlərdən danışıqlar üçün mandat aldı və gələn ilin fevralında tərəflər danışıqlara başladı. 2019-cu ilin aprelində Azərbaycanın xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov Aİ-Azərbaycan sazişinin mətninin 90 faizdən çoxunun artıq razılaşdırıldığını bəyan edib.

2019-cu ilin sonlarında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev açıqlayıb ki, yeni sənədlə bağlı danışıqlarda mübahisə əsası Aİ-nin Azərbaycanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatına (ÜTT) daxil olması ilə bağlı gözləntiləri və ixrac etdiyi təbii qazın qiyməti ilə bağlı təklif edilən tənzimləmələrlə bağlıdır. Azərbaycan. “Bu gün bizim ixracımızın əsasını neft və qaz təşkil etdiyinə görə, belə [ÜTT-yə] üzvlüyün vaxtı çatmayıb”, - deyə Prezident Əliyev vurğulayıb. Enerji daşıyıcılarının qiymətlərinə gəlincə, o, açıqlayıb ki, Azərbaycana qazın ixrac üçün daxili qiymətlərlə satılması təklif olunur - bu, Bakı üçün qəbuledilməzdir, çünki Azərbaycan vətəndaşları ucuz qiymətə təbii qazla təmin olunurlar.

Danışıqlardakı bu çətinliklərə baxmayaraq, tərəflər təslim olmayıb və yaxın gələcəkdə razılığa gəlməyə çalışırlar. Aİ ilə Azərbaycan arasında hərtərəfli iqtisadi əməkdaşlıq, xüsusilə enerji sahəsində, tərəflərin danışıqlar prosesini yekunlaşdırmaq üçün əsas motivasiyası olub. Aİ Azərbaycanın ümumi ticarətində ən böyük paya (40 faizdən çox) malikdir, ölkənin həm neft, həm də qeyri-neft sektorunda ən böyük investordur. Azərbaycan da öz növbəsində Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynayır. Cənubi Qafqaz respublikası Aİ-nin neft tələbatının təxminən 5%-ni təmin edir və keçən ildən bəri ilk dəfə olaraq Avropa bazarına qaz ixrac edir.

2020-ci ilin dekabrında Azərbaycan 33 milyard dollarlıq layihə olan Cənub Qaz Dəhlizi (CQC) vasitəsilə Avropaya qaz ixracına başlayıb. Azərbaycan qazının Aİ-nin ümumi qaz idxalında payı 2 faizdən az olsa da, bəzi üzvlər üçün Azərbaycan qazı oyunu dəyişdirəcək. Məsələn, Bolqarıstan Yunanıstana interkonnektorun tikintisi başa çatdıqdan sonra SGC boru kəməri vasitəsilə ümumi qaz tələbatının 33%-ə qədərini ödəyə biləcək. Digər tərəfdən, Türkmənistanın layihədə iştirakı ilə bağlı danışıqlar uğurla başa çatarsa, bu kəmərin Avropanın enerji təhlükəsizliyi üçün əhəmiyyəti xeyli artar.

reklam

"Bu ilin yanvarından oktyabrın 31-dək Azərbaycan bu marşrutla 14 ay ərzində 10 milyard kubmetrdən çox təbii qaz tədarük edib. Qaz Türkiyə, Gürcüstan, İtaliya, Yunanıstan və Bolqarıstana çatdırılıb", - Prezident İlham Əliyev çıxışında deyib. 2021-ci ilin noyabrında keçiriləcək VIII Qlobal Bakı Forumuna: “Azərbaycan qazının tədarük olunduğu ölkələrə gəlincə, nə qaz, nə qiymət böhranı, nə də donma var.Bu, bir daha onu göstərir ki, Cənub Qaz Dəhlizi enerji təhlükəsizliyi baxımından mühüm layihədir. Bütövlükdə Avropa”, - deyə o əlavə edib.

Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli Azərbaycan-Avropa İttifaqı münasibətləri üçün yeni imkanlar açır. Bölgə ilə əlaqələri boyu Aİ üçün həm Bakı, həm də İrəvan üçün məqbul yanaşma ilə çıxış etmək çətin olub. İrəvan Aİ-dən Azərbaycanın işğal olunmuş əraziləri ilə bağlı öz müqəddəratını təyinetmə prinsipini vurğulamağı tələb etdiyi halda, Bakı Brüsseli Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qonşuluqdakı digər ərazi münaqişələrində olduğu kimi davranmağa çağırıb. Ötən il Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinin azad edilməsi və Ermənistan-Azərbaycan sərhədlərinin delimitasiyası və demarkasiyası ilə bağlı danışıqların ötən ay başlanması Aİ-nin region ölkələri ilə əlaqələri üçün daha əlverişli siyasi mühit yarada bilər.

Müharibədən sonrakı vəziyyətin yaratdığı imkanlardan səmərəli istifadə etmək üçün Aİ region ölkələrinə eyni münasibət bəsləməli və regiona münasibətdə öz siyasətində onların narahatlıqlarını nəzərə almalıdır. Məsələn, bu ilin yayında Şərq Tərəfdaşlığı ölkələri üçün yardım paketinin açıqlanmasından sonra Brüssel Azərbaycanda geniş şəkildə tənqid olundu. Azərbaycanın tamamilə dağıdılmış Qarabağ bölgəsinin minalardan təmizlənməsi və reabilitasiyası ehtiyaclarını nəzərə almayan Aİ Azərbaycana Gürcüstan (200 milyard avro) və Ermənistandan (3.9 milyard avro) əhəmiyyətli dərəcədə az (2.6 milyon avrodan az) yardım ayırıb. Aİ investisiya paketinin əsl mahiyyəti və məqsədləri ilə bağlı suallara səbəb olan və Aİ-nin azərbaycanlılar arasında imicinə mənfi təsir göstərən bu uyğunsuzluğa inandırıcı izahat verə bilmədi.

ŞT sammiti ərəfəsində, Bakı və Brüsselin yeni çərçivə sazişi üzrə danışıqları yekunlaşdırıb sammit zamanı imzalaya biləcəyi bəlli olmasa da, ikitərəfli iqtisadi əlaqələr və Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli daha əlverişli şərait yaradır. Azərbaycanla Avropa İttifaqı arasında əlaqələrin inkişafı üçün şərait.

Dr. Vasif Hüseynov Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin (AİR Mərkəzi) baş məsləhətçisi, Bakı, Azərbaycan

Bu məqaləni paylaşın:

EU Reporter müxtəlif xarici mənbələrdən geniş baxışları ifadə edən məqalələr dərc edir. Bu məqalələrdə yer alan mövqelər mütləq Aİ Reportyorunun mövqeləri deyil.

Eğilimleri